In het blog Dansen met je zoon en programmeren met je dochter haalden we het al even aan: uit onderzoek blijkt dat het cognitief potentieel van jongens en meisjes nagenoeg hetzelfde is. En het is de omgeving die bepalend is voor wat er uiteindelijk van deze potentie – het latente talent – gerealiseerd wordt. Zowel ouders als leraren spelen een belangrijke rol in het ontwikkelen van dat deel van het brein dat niet vanuit de natuurlijke interesse en programmering gestimuleerd wordt. Wat kan jij zelf doen om je kinderen meer te laten profiteren van hun volledige potentieel? We doken nog wat verder in publicaties van Jelle Jolles, hoogleraar Neuropsychologie aan de VU en auteur van het boek het Tienerbrein.

Verschillen tussen jongens en meisjes

Dat mijn dochter in haar gedrag anders is dan mijn zoons is wel duidelijk. Terwijl zij met vriendinnen op haar kamer oneindig aan het knutselen, giechelen en met Lego friends een fantasiespel aan het spelen is, breken de jongens met hun vriendjes het huis af en is alles een wedstrijd. In zijn boek Het Tienerbrein geeft Jelles Jolles aan dat grosso modo jongens ondernemender, competitiever en beter in wiskunde en rekenen zijn. Meisjes zijn taalvaardiger, kunnen beter over gevoelens praten en efficiënter samenwerken.

Dit verschil wordt biologisch bepaald en heeft zeer waarschijnlijk een evolutionaire grondslag. Het leven van de vrouw heeft tienduizenden jaren gedraaid om voeden en de zorg voor de kinderen. Samenwerken, communiceren en elkaar vertrouwen was daarbij van levensbelang: ‘Hou jij mijn kind even vast, dan ga ik wortels uit de grond trekken’, aldus Jolles. ‘En mannen zorgen voor voedsel, beschutting en bescherming’. Ze gingen op pad om te jagen. ‘Zwijgend, anders schrikt het wild en gehoorzamend aan een duidelijke hiërarchie’. Dat meisjes al jong veel taalvaardiger zijn dan jongens komt dus waarschijnlijk voort uit de noodzaak om sociaal te functioneren in de volwassenheid, stelt Jolles. En om in de volwassenheid goed te kunnen jagen, vechten en zware arbeid te verrichten zijn jongens in hun kindertijd actiever dan meisjes om zo hun lichaam te oefenen. En ontwikkelen ze en passant hun ruimtelijk inzicht.

Latent talent stimuleren

De biologische programmering van je kind is dus van grote invloed op de ontwikkeling van bepaalde competenties. Maar het kinderbrein heeft meer potentie. Oftewel latent talent. Vaardigheden die sluimeren en zich alleen ontplooien als ze worden geoefend. En daarin speel jíj als ouder, maar ook de leraar, een belangrijke rol. Generaliserend genomen zouden we meisjes meer kunnen stimuleren in ruimtelijk redeneren en creatief denken. En om ondernemender te worden en iets meer risico’s te nemen. En jongens in betere sociale cognitie, meer zelfinzicht en betere impulsbeheersing.

Concrete tips

Maar hoe doe je dat? Jelles Jolles geeft in Het grote breinboek van Psychologie Magazine een aantal concrete tips voor het stimuleren van deze vaardigheden:

Voor meisjes:

• ‘Een meisje stimuleren om met blokken en lego te spelen heeft echt zin. Ze zal zo haar ruimtelijk inzicht beter ontwikkelen. Hetzelfde geldt overigens voor het ‘ruigere’ buitenspelen. Laat meisjes dus vooral in bomen klimmen en van muurtjes springen.
• Ga niet mee in de afkeer die je dochter heeft van betavakken. Leg haar uit dat ze nu  misschien beter is in talen dan wiskunde, maar dat haar brein een ‘werk in uitvoering is’ en dat ze van veel sommen maken echt beter wordt. Betavakken opnemen in je eindexamen betekent niet alleen keuze uit meer vervolgopleidingen, maar ook dat je brein zich vollediger ontwikkelt. Geef daarom vertrouwen, en bied steun desnoods met bijles.
• Prijs je dochter niet alleen voor gezeglijkheid, stimuleer haar ook om ondernemend te zijn en risico’s te nemen. Juich het toe als ze zich kandidaat stelt voor het schoolbestuur, kijk niet verschrikt als ze via een boomstammetje het water oversteekt en laat haar op Koningsdag geen kleine hoeveelheid, maar lekker veel cupcakes bakken voor de vrijmarkt.’

Voor jongens:

• ‘Praat van jongs af aan met je zoon. Leer hem zijn gevoel te benoemen en te reflecteren op wat er gebeurde. Waarom werd hij zo boos toen zijn klasgenoot hem uitschold? Of was hij eerder verdrietig dan boos? Waarom schold die klasgenoot hem uit? Kan hij zich daar wat bij voorstellen? Als een jongen zich hier ongemakkelijk bij voelt, kun je ook samen naar foto’s in de krant kijken. Wat doen mensen op die foto? Hoe zouden ze zich voelen?
• Help je zoon plannen. Laat hem formuleren wat hij over een uur, week of dag doet zodat hij leert nadenken over wat er komt kijken bij bepaalde dingen.
• Geef een jongen voldoende sturing. Accepteer asociaal, druk of agressief gedrag niet ‘omdat hij nu eenmaal een jongen is’. Besef wel dat de ontwikkeling van impulsbeheersing jaren kost en dat ‘druk’ niet per definitie ’ongeïnteresseerd’ of ‘dom’ betekent. Integendeel: het kan juist een uiting zijn van nieuwsgierigheid of ondernemingszin.
• Erken de behoefte aan beweging van je zoon. Bied daarvoor ruimte door hem veel te laten sporten of buiten klooien.’

Zelf ontdekten we Het Klokhuis onderneemt. Een 9-delige serie van Het Klokhuis uit 2017 over wat er allemaal bij komt kijken om een eigen bedrijf te starten. Leuk om met je dochter te kijken en zo haar ondernemingszin te prikkelen.

De film Inside Out is ook een goed medium om met je zoon over emoties en gevoel te praten. In de film spelen de emoties Vreugde, Verdriet, Angst, Walging en Woede de hoofdrol en ‘besturen’ de controlekamer in het hoofd van de 11-jarige Riley. Maakt de elfjarige Riley iets leuks mee, dan springt Vreugde achter de knoppen. Maar net zo vaak zijn het haar collega’’s die de boel willen bedienen.

Creatief denken kun je stimuleren door je dochter divergent te leren denken. Meerdere opties bekijken en dan pas beslissingen maken. Maar ook door vragen te stellen, daag je kind om zijn fantasie te gebruiken, des te gekker des te beter. Benadruk dat fouten maken mag, als je geen risico durft te nemen wordt creatief denken heel ingewikkeld. En laat je dochter vaker zelf kiezen of bepalen, zo wordt het gedwongen om zelf na te denken.

En om het ruimtelijk vermogen van je kind te ontwikkelen geeft Helen Reed nog een aantal aanvullende tips in het digi-boekje Hoe word ik … piloot? (architect, modeontwerper, autocoureur). ‘Ruimtelijke vermogens voorspellen het succes in rekenen, wiskunde, natuurvakken, wetenschap en techniek. Maar ook bij taal, wereldoriëntatie, kunstvakken en bewegingsonderwijs staan ruimtelijke begrippen en vaardigheden centraal’, aldus Reed. Naast het stimuleren van ruimtelijke beweging en het gebruik van constructiespeelgoed, zoals Jolles ook tipte, draagt bijvoorbeeld ook het gebruik van ruimtelijke taal bij aan het ontwikkelingen van het ruimtelijk vermogen. Gebruik daarom zoveel mogelijk ruimtelijke woorden als onder/boven, binnen/buiten, hoog/laag, lijn/hoek ed. tijdens het spelen en de communicatie met je kind. En zelfs het spelen van 3D(-actie) computerspelletjes stimuleert de ontwikkeling van het ruimtelijk vermogen (hoera, zit er toch nog een voordeel aan de game-verslaving van mijn kinderen).

Jouw rol als hovenier

Natuurlijk is elk kind anders, en zijn er ook meisjes die van nature jongensvaardigheden hebben en visa versa. Onze belangrijkste conclusie is: kijk als ouder goed naar de vaardigheden van je kind en probeer juist je kind (spelenderwijs) uit te dagen in díe vaardigheden die onderbelicht zijn. Of zoals Jolles zo mooi zegt:

‘Ouders, leraren en coaches zijn hoveniers in het hersentuintje van het kind. Zij onderhouden het gewas, zorgen voor beschutting en begeleiden de groei. Daarmee scheppen zij de voorwaarden voor persoonlijke ontplooiing.’

Bronnen: Het Tienerbrein|Breinplein|Vernieuwenderwijs|Psychologie Magazine